Τομή στις Τελευταίες Στιγμές πρίν απο τον Θάνατο

Η ανακοίνωση του θανάτου μας, μας πονάει, μας πληγώνει,μας βυθίζει σε μελαγχολία, σε θλίψη, σε αναπόληση αναμνήσεων. Τι μας φοβίζει όμως τόσο σε αυτό?Ποιά είναι η ψυχολογική κατάσταση του ατόμου που πρόκειται να πεθάνει, των συγγενών που μένουν πίσω?

Το πένθος είναι μια τραγική διαδικασία που όλοι οι άνθρωποι πέρασα, περνάνε, και θα περνάνε όσο ζουν σε αυτόν τον κόσμο. Λόγο του απροβλεπτου του θανάτου(στις περισσοτερες περιπτωσεις τουλάχιστον ) λίγα προλάβαινει να κάνει ο άρρωστος όπου συνήθως του ανακοινώνεται οτι η ζωή του βάση της εκτιμήσεως των γιατρών θα είναι ενα συγκεκριμενο χρονικο διαστημα.. Πχ πέντε μήνες ακόμη.

Η αναγγελία ότι σε πέντε μήνες το άτομο θα σταματήσει να βλέπει αυτά που ήδη βλέπει, να νιώθει αυτά που ήδη νιώθει, να χαίρετε κτλπ. αναταράσει σε τεράστιο βαθμό την ψυχική υπόατση του ατόμου. Χαρακτιριστικές σκέψεις που έχουν οι ασθενείς που τους ανακοινώνεται πως η ζωή τους τελειώνει είναι για τους ανθρώπους τους που αφήνουνε πίσω τους.το τι θα απογίνουν..η για το οτι οι ίδιοι οι ασθενείς αφού θα πεθάνουν δεν θα μπορούν να βοηθήσουν τους αγαπημένους τους σε στιγμή που αυτοί θα χρειαστούν βοήθεια κτλπ. Σκέψεις επίσης όπως:είναι η τελευταία φορά που ακούω το κελάηδησμα των πουλιών την άνοιξη, αυτά είναι τα τελευταία χριστούγεννα που είμαστε όλοι μαζί εδώ μαζεμένοι’ δημιουργούν ένα κλίμα νοσταλγίας και εκτίμησης της σημαντικότητας της κάθε στιγμής όπως επίσης και θρήνου για το αναπόφευκτο γεγονός.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί η διαδικασία αποχαιρετισμού των στιγμών της ζωής εν ζωή. Δηλαδή το άτομο αρχίζει να θρηνεί για αυτά που υποθέτει ότι θα χάσει με τον προκείμενο θάνατο του ενω παραμενει ακόμα ζωντανός. Το άχγος που δημιουργείται είναι υπερβολικό με αποτέλεσμα να δημιουργείται κατάθλιπτική διάθεση και αν υπάρχει προδιάθεση καταθλιπιτκό επεισόδιο μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής με όλα τα επακόλουθα συμπτώματα, διαταραχές του άγχους επίσης κάνουν την κατάσταση δυσκολότερη(εφόσον υπάρχει προδιάθεση) αφού το άτομο ταλαιπωρείται με το άγχος του θανάτου του. Επίσης άλλες ψυχικές διαταραχές συνδυασμένες με την αναγγελία του θανάτου είναι: Μετατραυματική Αγχώδης Διαταραχή, Διαταραχή της Προσαρμογής κτλπ.

Η εμπιστοσύνη στην άποψη των γιατρών ότι η διάρκεια της υπόλοιπης ζωής είναι προδιαγεγραμένη και συγκεκριμένη δημιουργεί μια απίστευτη σημαντικότητα της στιγμής.το άτομο πλέον εκτιμάει ότι δεν εκτιμούσε όσο ήταν καλά. Ότι τον εκνεύριζε παλαιότερα φτάνοντας τον στα οριά του τώρα πλέον τον κάνει απλά να χαμογελά με νόημα. Όλα παίρνουν ένα ζωντανό χρώμα γεμάτο ζωή την οποία ο ίδιος πλέον ξέρει πως θα αφήσει. Το θέμα του δεν είναι ότι ξέρει το ότι θα πεθάνει (κάτι που το ήξερε απο την ημέρα που γεννήθηκε) αλλά ότι γνωρίζει το πότε θα πεθάνει.

Τα συναισθήματα των δικών του ανθρώπων είναι τραγικά ποτισμένα με πίκρα και θλίψη μετρώντας μέρα με την μέρα τις ημέρες του να χάνονται χωρίς οι ίδιοι να μπορούν πλέον να βοηθήσουν. Ο άνθρωπος απο την φύση του θέλει να έχει και να διατηρεί τον έλεγχο της ζωής του συντηρώντας έτσι και την ψευδαίσθηση πως με τον έλεγχο αυτόν έχει και περισσότερη ασφάλεια. Ό έλεγχος διατηρεί επίσης το άγχος θανάτου οριοθετημένο και κατ επέκταση όλα φαίνονται πως βρίσκονται στην θέση τους. Η ανακοίνωση του προκείμενου θανάτου ομως του αγαπημένου προσώπου κλονίζει την <χάρτινη> ασφάλεια του έλεγχου της ζωής υπενθυμίζοντας στο άτομο που παραμένει πίσω το πόσο τρωτό είναι ήταν και θα είναι στην ζωή του.

Χρόνιο ερώτημα των ειδικών που βρίσκονται λόγο επαγγέλματος στην δυσάρεστη θέση της ανακοίνωσης της εναπομείναντας ζωής στο άτομο,είναι το αν πρέπει ο ασθενής να ενημερωθεί για τον τερματισμό της ζωής του η όχι. Η μια άποψη υποστηρίζει πως ο ασθενής δεν πρέπει να γνωρίζει τίποτα για το πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση του γιατί τότε η άμυνα του οργανισμού θα ισοπεδωθεί λόγο της άσχημης ψυχολογικής διάθεσης που το άτομο θα υποπέσει. Η άλλη άποψη υποστηρίζει πως το άτομο οφείλει να γνωρίζει ότι η ζωή του προβλέπεται σύντομα να τελειώσει. Η ανακοίνωση αυτή θα πυροδοτήσει την αναγκαία ψυχική διαδικασία που θα βοηθήσει το άτομο να έρθει αντιμέτωπο με τον θάνατο. Το άτομο θα περάσει απο κάποια ψυχολογικά στάδια όπου όταν ολοκληρωθούν ο θάνατος δεν θα τρομάζει το άτομο όσο το τρόμαζε στην αρχή. Τα πέντε στάδια αυτά όπου ονομάζονται «Τα 5 στάδια του θανάτου» όπως αναφέρει και η Elisabeth Kübler-Ross είναι τα εξής:

§                     Άρνηση: "Αποκλείεται, δεν μπορεί να συμβαίνει σε εμένα!"

§                    Θυμός: "Είναι άδικο, γιατί σε εμένα; Δεν έχω ζήσει τίποτα" ή "Είμαι πολύ μικρός/μικρή γιατί μου το κάνεις αυτό;" (Εδώ είτε αναφέρεται στον Θεό, στον εαυτό του, είτε σε οποιονδήποτε θεωρεί υπεύθυνο για την κατάστασή του/της)

§                    Διαπραγμάτευση: "Τουλάχιστον άσε με να δω τα παιδιά μου να μεγαλώνουν" ή "Θα είμαι καλύτερος, θα αλλάξω, απλώς άσε με να ζήσω λίγο παραπάνω."

§                    Κατάθλιψη: "Είμαι τόσο λυπημένος, γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε;" ή "Δεν έχω ελπίδες, απλώς θα περιμένω να πεθάνω"

§                    Αποδοχή: "Ότι είναι να γίνει ας γίνει".

Μόνο όταν το άτομο φτάσει στο στάδιο της αποδοχής θα μπορέσει να αποχαιρετήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα και να συμφιλιωθεί με αυτά που το χώριζε μια απόσταση.

Για αυτούς που μένουν πίσω το πένθος ωστόσο θεωρείται ώς μια φυσιολογική αντίδραση στον πόνο της απώλειας. Το άτομο (που μένει πίσω) θα περάσει τα ίδια στάδια ψυχολογικής αντιμετώπισης με τον καρκινοπαθή. Το άτομο που πενθεί δεν μπορεί να διαγνωσθεί με Καταθλιπτική Διαταραχή αφού δεν έχουν περάσει 2 μήνες απο τον χαμό του αγαπημένου προσώπου. Άν όμως τα συμπτώματα αντί να μειώνονται όσο περνάνε οι μέρες ενισχύονται, ο κίνδυνος το άτομο να περάσει απο «φυσιολογικού» πένθους σε «Περιπλεγμένο» πένθος μεγαλώνει πολύ. Τα συμπτώματα του «Περιπλεγμένου Πένθους» είναι τα εξής:

• Έντονα συναισθήματα ενοχής
• Αυτοκτονικός ιδεασμός
• Έντονη ενασχόληση με συναισθήματα αναξιότητας και αυτοκριτική
• Έντονη ψυχοκινητική επιβράδυνση
• Παρατεταμένη και έντονη δυσλειτουργία
• Παραισθητικές εμπειρίες

Όταν το άτομο συνειδητοποιήσει πως τα συνμπτώματα του αντί να μειώνονται αυτά μεγεθύνονται ενώ έχουν περάσει περισσότεροι απο δύο μήνες απο τον χαμό, θα πρέπει να αναζητηθεί άμεσα εκτίμηση κλινικού ψυχολόγου η ψυχιάτρου ώστε να διαγνωσθεί αν υπάρχει πλέον παθολογία η όχι.

Κλείνοντας θα πρέπει να θυμόμαστε πως αναπόφευκτα επειδή ο θάνατος είναι κάτι που δεν ελέγχουμε ουσιαστικά θα πρέπει κάθε στιγμή που περνάει να έχουμε στο μυαλό μας πως μια ευτυχισμένη ζωή αποτελείται απο πολλές μικρές ευτυχισμένες στιγμές...αρκεί να το θυμόμαστε όταν χαλάει η διαθεσή μας για ανούσιους λόγους.

Τόλιος Αθανάσιος MSc Clinical Psychology

Γνωσιακός-Συμπεριφορικός Ψυχοθεραπευτής

Η Τραυματισμένη Ψυχή

Ο άνθρωπος είναι μια τέλεια φτιαγμένη μηχανή. Ένα δημιούργημα με πλήρη σωματική και ψυχική υπόσταση.

Ο διαχωρισμός αυτός όμως της ψυχής και του σώματος δεν ήταν τόσο εμφανής στην αρχαιότητα όσο είναι σήμερα. Ήταν πολύ δύσκολο να διαχωριστεί η άμεση σύνδεση των δύο.

Πρώτοι οι Αρχαίοι Έλληνες και ειδικά οι Ορφικοί φιλόσοφοι μίλησαν πρώτοι για την αποσύνδεση αυτή.

Οι Ορφικοί πίστευαν ότι η ψυχή είναι κάτι διαφορετικό από το σώμα και είναι αυτό που υποκινεί τον άνθρωπο, η αρχή όλων, άρα το σώμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια φυλακή της ψυχής. Η ψυχή είναι ο πραγματικός άνθρωπος.

Η θεωρία τους αυτή έθεσε τις βάσεις και επηρέασε στο μέγιστο τις περισσότερες σημερινές μονοθεϊστικές θρησκείες.

            Το ζητούμενο στην θεωρία των Ορφικών είναι πως ο διαχωρισμός του σώματος από την ψυχή έγινε πρίν πολλές χιλιάδες χρόνια, κάτι που επικυρώνεται από την επιστήμη της ψυχολογίας σήμερα.

            Ένα από τα πολλά θέματα που η Ψυχολογία και ειδικότερα η Κλινική Ψυχολογία καταπιάνεται είναι η μελέτη των τρόπων που ο ‘τραυματισμός’ της ψυχής μπορεί να επηρεάσει το σώμα.

            Τα αποτελέσματα μιας ‘τραυματισμένης’ ψυχής μπορούμε να τα διακρίνουμε αρχικά στην συμπεριφορά και στον τρόπο σκέψης ενός ατόμου. Όταν τελειώνει μια σημαντική σχέση για παράδειγμα, σαν συμπεριφορικά ‘συμπτώματα’ θα μπορούσαμε να πούμε ότι θα ήταν το άτομο να δείχνει μελαγχολικό, στεναχωρημένο, άκεφο κτλπ. Επίσης το άτομο που έχει κακοποιηθεί στην παιδική του ηλικία θα μπορούσε να αναπτύξει το λεγόμενο ‘αίσθημα του αβοήθητου’ ότι δεν έχει τον έλεγχο της ζωής του, η το αίσθημα ‘ανάξιου να αγαπηθεί’. Τα αισθήματα προκύπτουν από δυσλειτουργικές πυρηνικές πεποιθήσεις (που τοποθετούνται στην βάση του ψυχισμού της προσωπικότητας) και είναι τόσο βαθιά ριζωμένα όπου η όλη προσωπικότητα τείνει να χτιστεί και να βασιστεί σε αυτές τις πεποιθήσεις του ‘ανάξιου να αγαπηθεί’ η του ‘αβοήθητου’. Πλέον όλες οι κινήσεις του ατόμου θα είναι υποκινούμενες από τις πεποιθήσεις του. Ειδικότερα το άτομο λόγου χάριν που έχει την πυρηνική πεποίθηση του ‘ανάξιου να αγαπηθεί' (μια πυρηνική πεποίθηση χαρακτηριστική για τους καταθλιπτικούς ασθενείς) θα έχει σοβαρά προβλήματα στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Οι προσπάθειες των σημαντικών δικών του ανθρώπων να του ‘περάσουν’ ένα αίσθημα αγάπης πιθανόν να πέφτουν στο κενό και να μην βρίσκουν ανταπόκριση, όχι γιατί το άτομο ξαφνικά έχασε την έμφυτη ικανότητα της σκέψης η της αντίληψης, αλλά γιατί το 'φίλτρο' που υπάρχει ανάμεσα στο ρεαλιστικό εξωτερικό περιβάλλον και στην ερμηνεία που δίνεται σε αυτό από το ίδιο το άτομο θα είναι ικανό να διαστρεβλώνει σχεδόν κάθε φορά τα γεγονότα και να ωθεί το άτομο να σκεφτεί με έναν δικό του αλλοιωμένο τρόπο οπότε και να  νιώσει τα επακόλουθα αλλοιωμένα αρνητικά συναισθήματα. Με άλλα λόγια το άτομο θα υποπέσει σε γνωσιακό λάθος η αλλιώς λάθος της σκέψης.

            Αναλύοντας εν μέρει τα εμφανή αποτελέσματα στην συμπεριφορά του ατόμου όταν η ψυχή είναι ‘τραυματισμένη’, οφείλουμε να δούμε και τα αποτελέσματα στο σώμα από τον ‘τραυματισμό’ αυτόν.

Η κλινική ψυχολογία σε μια ξεχωριστή κατηγορία διαταραχών του DSM IV-TR ονομάζει Σωματομορφικές  Διαταραχές τις διαταραχές αυτές κατά τις οποίες μια ομάδα ψυχικών διαταραχών εκδηλώνεται με την μορφή σωματικών συμπτωμάτων. Τα σωματικά αυτά συμπτώματα υποδηλώνουν κάποια οργανική δυσλειτουργία χωρίς να μπορούν όμως να αποδοθούν σε συγκεκριμένη οργανική κατάσταση η στην χρήση φαρμακευτικής ουσίας. Ο ασθενής δεν προσποιείται πως νιώθει αυτά τα συμπτώματα,αλλά στην πραγματικότητα τα ζει και υποφέρει από αυτά αναζητώντας μάταια ιατρική εξήγηση.

Σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να αναφερθούν και να αναλυθούν οι ψυχικές διαταραχές που ανήκουν στην ομάδα των Σωματομορφικών Διαταραχών αλλά να γίνει κατανοητό το πόσο ο ‘τραυματισμός’ της ψυχής μπορεί να κάνει το άτομο να υποφέρει συμπεριφορικά και σωματικά.

Πολλές φορές ενώ το άτομο είναι γνωσιακά ενήμερο για τις τραυματικές εμπειρίες που βίωσε, δεν είναι ενήμερο για την συνεισφορά της τραυματικής του εμπειρίας στην ψυχική διαταραχή που ενδεχομένως μπορεί να ακολουθήσει αφού η τραυματική εμπειρία πιθανότατα να είναι ο εκλυτικός παράγοντας ο οποίος θα πυροδοτήσει την διαταραχή.

Κλείνοντας θα πρέπει να μην ξεχνάμε πως το πρώτο βήμα για την πολυπόθητη αλλαγή και την πορεία του καθενός μας προς την ευτυχία είναι πάντα η συνειδητοποίηση ότι υποφέρουμε.

Τόλιος Αθανάσιος

MSc  Κλινικής Ψυχολογίας

Γνωσιακός-Συμπεριφορικός Ψυχοθεραπευτής